Autor: Dr Filip Mirić
Foto: Audi Nissen, Unsplash.com
Da bi se osobe sa invaliditetom uspešno mogle baviti određenim sportom, rekreativno ili profesionalno, neophodno je izvršiti određene adaptacije u samom sportu i/ili njegovim pravilima. Najpre ćemo definisati adaptirani sport, da bi u nastavku bili prikazani nivoi adaptacije pojedinih sportova sa praktičnim primerima.
Adaptirani sport (engl. adapted sport) podrazumeva modifikaciju nekog postojećeg sporta ili kreiranje novog sporta koji odgovara potrebama pojedinaca sa invaliditetom. U skladu sa navedenim, primer modifikovanog sporta bila bi košarka u kolicima, sport modifikovan od
regularne košarke, dok bi primer kreiranja novog sporta bio golbal kao sport za slepe koji nije nastao iz modifikacije nekog regularnog sporta. U odnosu na nivo restriktivnosti Winnick (1987) je predložio skalu od 5 nivoa kako se može primenjivati sport za osobe sa invaliditetom u odnosu na mogućnost zajedničkog takmičenja sa sportistima bez invaliditeta i ostvarivanja odgovarajućih ciljeva. Skala od pet nivoa se sastoji od sledećih oblika primene sporta:
- Regularni sport;
- Regularni sport sa prilagođavanjem;
- Regularni i adaptirani sport;
- Integrisani adaptirani sport;
- Segregacioni ili razdvojeni adaptirani sport. (navedeno prema Jorgić, Aleksandrović, Mirić et al., 2020: 19).
Prvi nivo podrazumeva da osoba sa invaliditetom učestvuje ravnopravno u regularnim sportovima i disciplinama sa sportistima bez invaliditeta. Primer može biti plivač sa amputacijom koji bez ikakvih prilagođavanja sporta svom invaliditetu ravnopravno učestvuje u plivanju sa plivačima bez invaliditeta.
Drugi nivo podrazumeva da sportista sa invaliditetom i dalje učestvuje u regularnom sportu ali uz minimalna prilagođavanja, koja nemaju uticaj na rezultat, odnosno ne daju mu prednost. Primer može biti plivač sa oštećenjem vida koji regularno pliva sa sportistima bez invaliditeta, jedino što se pri okretu koristi dodir palicom kako bi znao kada treba da izvrši okret.
Treći nivo podrazumeva istovremeno učestvovanje sportiste bez invaliditeta i sportiste sa invaliditetom, pri čemu prvi učestvuje u regularnom sportu, a drugi u adaptiranom sportu. Primer može biti tenis u dublu, gde je igraču u kolicima dozvoljeno da loptica dva puta udari o podlogu pre udarca reketom što predstavlja adaptirani sport, u ovom slučaju tenis, dok je kod igrača bez invaliditeta dozvoljen samo jedan udarac po pravilima regularnog tenisa. Treći nivo podrazumeva i učešće sportiste sa invaliditetom i u regularnom i adaptiranom sportu (primer: slepi sportista učestvuje u golbalu kao adaptiranom sportu, ali i u poverliftingu kao regularnom sportu.
Četvrti nivo podrazumeva da sportisti sa invaliditetom i bez njega učestvuju u adaptiranom sportu. Primer za to može biti dubl u tenisu, gde teniseri sa invaliditetom i bez njega igraju adaptirani tenis u kolicima protiv protivnika koji su, takođe, u kolicima.
Peti nivo podrazumeva da sportisti sa invaliditetom učestvuju u adaptiranom sportu ili čak i u regularnom sportu, ali odvojeno od sportista bez invaliditeta. U našoj zemlji adaptirani sport se najviše razvija u pojedinim sportovima i sportskim disciplinama, kao što su stoni tenis, bacačke discipline u atletici, streljaštvo, golbal, plivanje, košarka u kolicima itd (Jorgić, Aleksandrović, Mirić et al., 2020: 19-20).
Adaptacija pojedinih sportova ponekad i velika ulaganja. Ipak, višestruka korist koju sport ima za život i zdravlje osoba sa invaliditetom prevazilazi i opravdava sva materijalna, tehnička i kadrovska ulaganja.
Izvor:
Jorgić, B., Aleksandrović, M., Mirić, F., Čolović, H. i Dimitrijević, L. (2020) Holistički pristup adaptirnoj fizičkoj aktivnosti – teorija i praksa, Niš: Fakultet sport i fizičkog vaspitanja Univerziteta u Nišu.
