Autor: Dr Filip Mirić
Foto: John Hain, Pixabay.com
Od ukupnog broja osoba sa invaliditetom koje su učestvovale u popisu stanovništva 2011. godine u Republici Srbiji najviše ih je prijavilo poteškoću usled problema u hodanju i penjanju uz stepenice, njih 59,5% (4,7% ukupne populacije). Drugi problem po pojavnosti jeste onaj u vezi sa vidom, koji je prijavilo 41,9% ukupnog broja osoba sa invaliditetom (3,3% ukupne populacije). Sledi problem u vezi sa sluhom, koji je prisutan kod 25,3% osoba (2,0% ukupne populacije), a zatim problem u vezi sa pamćenjem i koncentracijom od 16,8% (1,3% ukupne populacije), sa samostalnošću od 15,4% (1,2% ukupne populacije) i sa komunikacijom i razumevanjem od 10,2% ispitanika sa invaliditetom, odnosno 0,8% ukupne populacije (Marković, 2014: 27). Iako ne postoji jedinstvena baza podataka osoba sa različitim vrstama invaliditetom u Republici Srbiji, izneti podaci mogu predstavljati smernicu o zastupljenosti osoba sa invaliditetom u Srbiji.
Kada je reč o uzrocima intelektualnom invaliditetu, možemo reći da je on multifaktorski uslovljen. Intelektualni invaliditet se može pojaviti kao krajnji ishod različitih patoloških procesa koji utiču na pravilno funkcionisanje centralnog nervnog sistema. Postoji mnogo uzroka za nastajanje intelektualnog invaliditeta, ali samo jedna četvrtina svih slučajeva može biti povezana sa specifičnim anatomskim promenama na mozgu kod kojih su moždane ćelije uništene (kao kod Daunovog sindroma) ili nisu potpuno razvijene. Drugi potencijalni uzroci uključuju: fetalnu hipoksiju (nedostatak kiseonika), ili intoksikaciju (trovanje), prerano rođenje, endokrine i nutritivne poremećaje, postnatalne bolesti mozga i posledice nekih psihijatrijskih oboljenja. Postoji više od 500 oboljenja kod kojih se može pojaviti intelektualni invaliditet kao specifična manifestacija. Sva ta oboljenja klasifikuju se prema tome kada se pojavljuju na: prenatalna, perinatalna i postnatalna (Jorgić, Aleksandrović, Mirić et al., 2020:53). Treba istaći da prenatalni faktori deluju pre rođenja, perinatalni za vreme porođaja, a postnatalni posle rođenja deteta.
U okviru prenatalnih oboljenja postoji više od 750 genetskih promena koje se mogu povezati sa intelektualnim invaliditetom i mogu se podeliti na tri tipa poremećaja: promena na jednom genu, hromozomske promene i višefaktorsko nasleđe (nasleđe genetskih ili negenetskih faktora) gde svaki od faktora doprinosi nastajanju intelektualnog invaliditeta.
Prenatalni spoljašnji faktori kao što su: loša ishrana, narkotici, toksini i majčine bolesti, takođe mogu uzrokovati intelektualni invaliditet (Jorgić, Aleksandrović, Mirić et al., 2020:53).
Perinatalni uzroci intelektualnog invaliditeta uključuju: insuficijenciju placente, prevremeni ili težak porođaj, neonatalni iznenadni napad bolesti, povreda glave tokom rađanja, metabolički poremećaji i poremećaji ishrane.
Postnatalni uzroci intelektualnog invaliditeta su: povrede glave, infekcije, degenerativni poremećaji, toksično metabolički poremećaji, loša ishrana i siromaštvo. Najučestaliji poznati uzrok za nastajanje intelektualnog invaliditeta je spektar poremećaja usled konzumiranja alkohola u trudnoći (više od jednog od 250 porođaja). Poreklo i uzroci nastanka intelektualnog invaliditeta mogu se proučavati i pomoću tzv. etioloških faktora klasifikovanih na sledeći način: biomedicinski – povezani sa biološkim procesima kao što su genetska oboljenja i ishrana; socijalni – povezani sa društvenim i porodičnim interakcijama, kao što su stimulacija i odgovornost odraslih (Jorgić, Aleksandrović, Mirić et al., 2020:54).
Položaj osoba sa intelektualnim invaliditetom u našem društvu je vrlo nepovoljan. One se i dalje suočavaju sa veoma izraženom stigmatizacijom. Potrebne su koordinisane i sistemske aktivnosti svih društvenih činilaca sa ciljem uklanjanja predrasuda prema ovim osobama i stvaranja uslova za njihovo aktivno uključivanje u društvene tokove. Jedno društvo se može nazvati istinski inkluzivnim tek onda kada stvori uslove za razvoj i afirmaciju potencijala svih svojih članova.
Izvori:
Jorgić, B., Aleksandrović, M., Mirić, F., Čolović, H. and Dimitrijević, L. (2020) Holistički pristup adaptirnoj fizičkoj aktivnosti – teorija i praksa, Niš: Fakultet sport i fizičkog vaspitanja Univerziteta u Nišu.
Marković, M. (2014) Popis stanovništva, domaćinstva i stanova 2011. u Republici Srbiji – Osobe sa invaliditetom u Srbiji, Beograd: Republički zavod za statistiku.
