Foto: Infostud com
Ratovi donose velika stradanja, razaranja i nedaće. Bez obzira da li su učestvovala u ratnim sukobima ili je reč o civilima, ljudi mogu usled povrede ili bolesti, postati osobe sa invaliditetom. Pravni položaj ovih lica u Republici Srbiji regulisan je odredbama Zakona o pravima boraca, vojnih invalida, civilnih invalida rata i članova njihovih porodica (Službeni glasnik Republike Srbije, br. 18/2020, u daljem tekstu: Zakon). U samom nazivu ovog zakona se uočava da zakonodavac koristi termin invalid, umesto termina osoba sa invaliditetom. Kao što je već više puta rečeno, označavanje osoba sa invaliditetom nikada nije čisto lingvističko pitanje, već ima mnogo širi društveni i pravni značaj.
Prema članu 5 Zakona status borca ima državljanin Republike Srbije koji je:
1) kao pripadnik oružanih snaga Republike Srbije vršio vojne dužnosti ili druge dužnosti u ratu ili oružanim akcijama preduzetim za vreme mira radi odbrane suvereniteta, nezavisnosti, teritorijalne celokupnosti i ustavnog uređenja Republike Srbije;
2) kao pripadnik vojske Kraljevine Jugoslavije učestvovao u antifašističkoj borbi u Drugom svetskom ratu od 6. do 17. aprila 1941. godine;
3) kao pripadnik partizanskih odreda narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Jugoslavije, odnosno Jugoslovenske armije učestvovao u antifašističkoj, odnosno Narodnooslobodilačkoj borbi u Drugom svetskom ratu, od 17. aprila 1941. do 15. maja 1945. godine, u borbi protiv okupatora i njegovih saradnika, kome je aktivan i organizovan rad u toj borbi rešenjem nadležnog organa priznat u poseban staž u dvostrukom trajanju po propisima o penzijskom i invalidskom osiguranju;
4) kao pripadnik Jugoslovenske vojske u otadžbini, odnosno kao pripadnik Ravnogorskog pokreta učestvovao u antifašističkoj borbi u Drugom svetskom ratu počev od 17. aprila 1941. godine do 15. maja 1945. godine;
5) kao pripadnik oružanih snaga SFRJ vršio vojne dužnosti ili druge dužnosti za vojne ciljeve ili za druge ciljeve državne bezbednosti u oružanim akcijama radi odbrane suvereniteta, nezavisnosti i teritorijalne celokupnosti Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije u periodu od 17. avgusta 1990. godine do 27. aprila 1992. godine, a za pripadnike oružanih snaga SFRJ stacioniranih na teritoriji Bosne i Hercegovine do 19. maja 1992. godine;
6) kao pripadnik oružanih snaga SRJ, Državne zajednice SCG, odnosno Republike Srbije vršio vojne dužnosti ili druge dužnosti u oružanoj akciji preduzetoj za vreme mira radi odbrane suvereniteta, nezavisnosti i teritorijalne celokupnosti Savezne Republike Jugoslavije, Državne zajednice Srbija i Crna Gora, odnosno Republike Srbije, u periodu posle 27. aprila 1992. godine;
7) kao pripadnik oružanih snaga Savezne Republike Jugoslavije vršio vojne dužnosti ili druge dužnosti za vojne ciljeve ili za ciljeve državne bezbednosti radi odbrane suvereniteta, nezavisnosti i teritorijalne celokupnosti Savezne Republike Jugoslavije, od 24. marta 1999. do 26. juna 1999. godine.
Iz citirane zakonske odredbe može se zaključiti da je status borca priznat licima koji su učestvovali u ratovima koji su vođeni na teritoriji naše države bez obzira na njen naziv. Ovo rešenje se može oceniti kao pozitivno jer se pruža najšira moguća pravna zaštita boraca,Kada je reč o pravnom položaju ratnih vojnih invalida, najvažnije je utvrditi krug lica koja mogu steći ovaj status. Prema slovu zakona, ratni vojni invalid je državljanin Republike Srbije koji je zadobio ranu, povredu, ozledu ili bolest, zbog koje je nastupilo oštećenje njegovog organizma najmanje za 20%, i to:
1) u vršenju vojnih dužnosti ili drugih dužnosti za vojne ciljeve sa oružjem u ratu ili u oružanoj akciji preduzetoj za vreme mira, pod okolnostima iz člana 5. ovog zakona;
2) za vreme ratnog zarobljeništva u koje je dospeo kao borac iz člana 5. ovog zakona.
Ratni vojni invalid je i državljanin Republike Srbije kod koga je postojala bolest koja se pogoršala pod okolnostima iz člana 5. tačka 1) ovog zakona, pa je zbog toga nastupilo oštećenje njegovog organizma najmanje za 20%. Izuzetno od članova 9. i 10. ovog zakona ratni vojni invalid je i stranac kod koga je nastupilo oštećenje organizma pod okolnostima iz člana 5. tačka 1) ovog zakona, ako svojstvo ratnog vojnog invalida po tom osnovu ne može ostvariti u drugoj državi.Ratni vojni invalid koji naknadno ispuni uslove za sticanje svojstva mirnodopskog vojnog invalida zadržava svojstvo ratnog vojnog invalida, a invaliditet mu se utvrđuje prema ukupnom oštećenju organizma po oba osnova (članovi 9 -12 Zakona).
Prava u smislu ovog zakona su: 1) lična invalidnina; porodična invalidnina; dodatak za negu; dečiji dodatak; ortopedski dodatak; zdravstvena zaštita i druga prava u vezi sa ostvarivanjem zdravstvene zaštite; medicinsko tehnička pomagala; banjsko klimatski oporavak; profesionalna rehabilitacija i novčana pomoć za vreme profesionalne rehabilitacije; invalidski dodatak; mesečno novčano primanje; porodični dodatak; borački dodatak; naknada troškova smeštaja u ustanovu socijalne zaštite; novčana naknada za nabavku putničkog motornog vozila; pravo na poseban penzijski staž; rešavanje stambenih potreba; naknada troškova putovanja; besplatna i povlašćena vožnja; pravo na Boračku spomenicu; pravo na legitimaciju; pravo na prioritet u zapošljavanju; Antifašistička spomenica 1941; pomoć u slučaju smrti i pravo borca na uniformu (član 32 Zakona).
Briga o žrtvama ratova je jedna od najvećih obaveza društva. Ukoliko društvo zaboravi ove žrtve, dolazi do njihove reviktimizacije. Žrtve svih ratova nas iznova i iznova opominju koliko je važno očuvati mir.
Izvor:
Zakon o pravima boraca, vojnih invalida, civilnih invalida rata i članova njihovih porodica (Službeni glasnik Republike Srbije, br. 18/2020).
Autor: Filip Mirić
