Autor: Dr Filip Mirić
Foto: Danielle Smit, Unsplash.com
Istorija nam pruža mnogo značajnih saznanja o životu ljudi u prošlosti.Proučavanje društvenog položaja osoba sa invaliditrtom kroz istoriju je otežano zbog nedostatka pisanih izvora o tome. Na osnovu najranijih dostupnih podataka o životu plemenskih zajednica, poznato je da je zbog očuvanja plemena običaj nalagao solidarnost prema „nemoćnim“, ali i fizičko uništenje, ukoliko je opstanak zajednice njome ugrožen. Neka pak istraživanja u oblasti antropologije pokazala su da je u periodu koji je prethodio pojavi države, položaj osoba sa invaliditetom bio u j vezi sa tumačenjem invaliditeta kao posledice „obeležavanja od strane viših sila“. Kao takve, osobe sa invaliditetom su uživale određene prednosti vezane za magijske kultove. Mogućnost komunikacije sa „onostranim“ doprinela je da uživajuizvestan ugled u društvu bez obzira na nemogućnost privređivanja (Petrović, 2012:866). Do promena u društvenom položaju osona sa invaliditetom došlo je u antičko doba. Izgled osoba sa telesnim invaliditetom u velikoj meri odudara od antičkog ideala lepote, pa je to uticalo da društvo u celini ima negativan stav prema ovoj grupi ljudi. U tom duhu i Platon navodi da „i lekarsko zanimanje, o kojem smo govorili, odredićeš u našoj državi kao i sudsko: zakonodavstvom. A oba će se, prema tome, starati samo o građanima koji su telesno i duševno zdravi; one koji nisu telesno zdravi pustiće da umru, a one koji su duševno bolesni i nepopravljivi osudiće na smrt. Doista, smrt je najbolje što se može postići i za one koji su takvi i za državu.“ (Petrović, 2012). Sasvim je jasno da antička društva pravednost društva poimaju pravednost i humanost poimaju na sasvim drugačiji način bar kada je reč o osobama sa invaliditetom. Položaj dece sa invaliditetom je bio posebno težak u Sparti. Ovo se pravdalo vojničkim ustrojstvom ovog grčkog polisa i činjenicom da se društvo mora osloboditi svakog ko ne može obavljati vojničku službu. Planina Tajget, koja se nalazi u blizini Sparte je mesto na kome su Spartanci ostavljali slabu i zakržljalu decu. Smatralo se da takva deca, budući da nemaju potencijale da izrastu u ratnike korisne za državu, predstavljaju balast za državu te ih se treba odmah osloboditi. Ova praksa ubijanja nedovoljno fizički sposobne dece se i kasnije zadržala i prećutno pravdala ekonomskim razlozima opstanka zajednice (Petrović, 2012, prema Mirić, 2015: 113).
Srednji vek je razdoblje koje je u velikoj meri bilo obeleženo snažnim uticajem crkve i njenog učenja. Polazeći od hrišćanske dogme o pomaganju drugima i milosrđu, moglo bi se očekivati da je došlo do poboljšanja položaja osoba sa invaliditetom u odnosu na raniji period. Nažalost, do toga nije došlo jer se na invaliditet gledalo kao na svojevrsno „božije prokletstvo“.
Novi vek je doneo i prve bolmice i prihvatilišta za osobe sa različitim vrstama invaliditeta. Naročito je bio težak položaj osoba sa mentalnim poremećajima koji su često bili primoravani da borave u nehigijenskim prostorijama, često izolovani od ostatka sveta (Mirić, 2015: 113).
Ipak, na prelazu iz XIX u XX vek dolazi do poboljšanja položaja osoba sa invaliditetom u društvu. Tome su doprinele i uspešne osobe sa invaliditetom. Zabeležena iskustva retkih pojedinaca sa invaliditetom koji su zahvaljujući podršci svojih edukatora uspeli da prevaziđu socijalne barijere uprkos svom oštećenju zdravlja, dali su dodatni podsticaj i nadahnuće za razvoj specijalnog školstva. Helen Keler je uprkos nemogućnosti da čuje i vidi, zahvaljujućipomoći svoje guvernante EniSaliven, naučila da čita, piše i govori, usavršila je svoje obrazovanje i diplomirala na Radklif Koledžu . Kao pisac, političar, inspektor američkih zavoda za obrazovanje osoba oštećenog vida i sluha, jedna odnajslavnijih, bila je zastupnik ovih lica boreći se za njihova prava. Osnivač je Američke unije za građanske slobode i Međunarodne organizacije za prevenciju slepila. Podstakla je i osnažila napore u pravcu konstruisanja pomagala kategoriji lica sa senzornim oštećenjima (Petrović, 2012). Takođe, u ovom periodu su osnivane i prve organizacije civilnog društva koje su pružale pomoć i brigu osobama sa invaliditetom u prevazilaženju svakodnevnih teškoća i nedaća (Mirić, 2015: 114).
Do velikih promena u položaju osoba sa invaliditetom došlo je u XX veku. Ako izuzmemo eugenične tendencije usmerene na eliminaciju osoba sa invaliditetom tokom Drugog svetskog rata, može se reći da je XX vek vek institucionalizacije ljudskih prava osoba sa invaliditetom. Izmenjen je i pristup proučavanja invalidnosti. Do tada vladajući medicinski pristup u kome je invalidnost prvenstveno medicinski problem, zamenjen je socijalnim po kome invalidnost nastaje usled nemogućnosti društva da stvori uslove da se osobe sa invaliditetom uključe u društvene rokove pod istim uslovima i na isti način kao ostatak populacije. Iako je proteklih godina učinjeno mnogo na stvaranju inkluzivnog društva, osobe sa invaliditetom se i danas susreću sa brojnim problemima(Mirić, 2015: 114).
Istorija nas, dakle, uči da se položaj osoba sa invaliditetom u društvu može poboljšati jedino kontinuiranim naporima društva u celini. Istoriji treba verovati, u skladu sa drevnom maksimom –Historia magistra vitae est.
Izvori:
- Mirić, F. (2015)Jezik invalidnosti kao faktor diskriminacije osoba sa invaliditetom, -Beograd: Viktimološko društvo Srbije i „Prometej“, 2015.-God.18, br.1.(2015), str. 111-126
- Petrović, J.(2012) Pregled odnosa društva prema osobama sa invaliditetom kroz istoriju, Teme, Univerzitet u Nišu, 36, br.2, str. 865-886.
