Foto: Pixabay.com
Uslovi za ostvarivanje prava na porodičnu penziju precizno su definisani Zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju (Službeni glasnik RS, br. 34/2003…86/2019, u daljem tekstu: Zakon).
Pravo na porodičnu penziju mogu ostvariti članovi porodice: 1) umrlog osiguranika koji je navršio najmanje pet godina staža osiguranja ili je ispunio uslove za starosnu, prevremenu starosnu penziju ili invalidsku penziju; ili 2) umrlog korisnika starosne, prevremene starosne penzije ili invalidske penzije.
Ako je smrt nastala kao posledica povrede na radu ili profesionalne bolesti, članovi njegove porodice stiču pravo na porodičnu penziju bez obzira na dužinu penzijskog staža tog lica (čl.27. Zakona).
Članovima porodice umrlog osiguranika, odnosno korisnika prava iz člana 27. ovog zakona smatraju se: 1) supružnik i vanbračni partner u skladu sa propisima kojima se uređuju porodični odnosi; 2) deca (rođena u braku ili van braka ili usvojena, pastorčad koju je osiguranik, odnosno korisnik prava izdržavao, unučad, braća i sestre i druga deca bez roditelja, odnosno deca koja imaju jednog ili oba roditelja koji su potpuno nesposobni za rad, a koju je osiguranik, odnosno korisnik prava izdržavao); 3) roditelji (otac i majka, očuh i maćeha i usvojioci) koje je osiguranik, odnosno korisnik prava izdržavao.
Pravo na porodičnu penziju može ostvariti supružnik i vanbračni partner ukoliko su brak, odnosno vanbračna zajednica života trajali najmanje tri godine, ili ako sa umrlim osiguranikom, odnosno korisnikom prava, ima zajedničko dete. Pravo na porodičnu penziju može ostvariti i supružnik iz razvedenog braka i vanbračni partner vog člana posle prestanka zajednice života vanbračnih partnera, ako im je sudskom presudom utvrđeno pravo na izdržavanje. Postojanje vanbračne zajednice i obaveze izdržavanja, utvrđuje se u vanparničnom postupku (čl.28. Zakona)..
I udova ima pravo na porodičnu penziju. Ona stiče ovo pravo ako: 1) ako je do smrti supružnika, odnosno vanbračnog partnera, navršila 53 godine života; ili 2) ako je, do smrti supružnika, odnosno vanbračnog partnera, ili u roku od jedne godine od dana smrti supružnika, odnosno vanbračnog partnera, postala potpuno nesposobna za rad; ili 3) ako je, posle smrti supružnika, odnosno vanbračnog partnera, ostalo jedno dete ili više dece koja imaju pravo na porodičnu penziju po tom supružniku, odnosno vanbračnom partneru, a udova obavlja roditeljsku dužnost prema toj deci. Udova koja u toku trajanja prava prema tom osnovu postane potpuno nesposobna za rad, zadržava pravo na porodičnu penziju dok postoji ta nesposobnost. Udova koja do smrti supružnika, odnosno vanbračnog partnera nije navršila 53 godine života, ali je navršila 45 godina života, stiče pravo na porodičnu penziju kad navrši 53 godine života. Udova koja u toku trajanja prava na porodičnu penziju navrši 53 godine života, trajno zadržava pravo na porodičnu penziju. Udova kojoj pravo na porodičnu penziju prestane pre navršenih 53, ali posle navršenih 45 godina života može ponovo ostvariti pravo kad navrši 53 godine života (čl.29. Zakona).
Udovac stiče pravo na porodičnu penziju: 1) ako je do smrti supružnika, odnosno vanbračnog partnera, navršio 58 godina života; ili 2) ako je, do smrti supružnika, odnosno vanbračnog partnera, ili u roku od jedne godine od dana smrti supružnika, odnosno vanbračnog partnera, postao potpuno nesposoban za rad; ili 3) ako je, posle smrti supružnika, odnosno vanbračnog partnera, ostalo jedno dete ili više dece koja imaju pravo na porodičnu penziju po tom supružniku, odnosno vanbračnom partneru, a udovac obavlja roditeljsku dužnost prema toj deci. Udovac koji u toku trajanja prava po tom osnovu postane potpuno nesposobna za rad, zadržava pravo na porodičnu penziju dok postoji ta nesposobnost.
Udovac koji u toku trajanja prava na porodičnu penziju navrši 58 godina života, trajno zadržava pravo na porodičnu penziju (čl.30. Zakona). Supružnik, odnosno vanbračni partner profesionalnog vojnog lica prema propisima o Vojsci Srbije koje je poginulo za vreme dejstava, pravo na porodičnu penziju stiče bez obzira na navršene godine života pod uslovom da nije ponovo sklopio brak (čl.30a. Zakona).
Dete stiče pravo na porodičnu penziju i ona mu pripada do navršenih 15 godina života. Posle navršenih 15 godina života dete stiče pravo na porodičnu penziju i ona mu pripada do završetka školovanja, ali najdocnije do navršenih: 1) 20 godina života, ako pohađa srednju školu; 2) 26 godina života, ako pohađa visokoškolsku ustanovu; Dete stiče pravo na porodičnu penziju i ona mu pripada dok traje nesposobnost za samostalan život i rad, nastala do uzrasta do koga se deci obezbeđuje pravo na porodičnu penziju. Dete stiče pravo na porodičnu penziju i ona mu pripada dok traje nesposobnost za samostalan život i rad, nastala posle uzrasta do koga se deci obezbeđuje pravo na porodičnu penziju, a pre smrti osiguranika odnosno korisnika prava, pod uslovom da ga je osiguranik odnosno korisnik prava izdržavao do svoje smrti. Detetu kome je školovanje prekinuto zbog bolesti, pravo na porodičnu penziju pripada i za vreme bolesti do navršenih godina života kao i iznad tih godina, ali najviše za onoliko vremena koliko je zbog bolesti izgubilo od školovanja. Detetu kome je školovanje prekinuto zbog upućivanja na odsluženje vojnog roka u skladu sa propisima kojima se uređuje vojna obaveza, pravo na porodičnu penziju pripada i za vreme odsluženja vojnog roka, a najduže do navršene 27. godine života. Invalidno dete, u skladu sa propisima o razvrstavanju dece ometene u razvoju stiče pravo na porodičnu penziju i posle prestanka zaposlenja, odnosno obavljanja samostalne delatnosti (čl.31. Zakona). I ovde je reč o normativnoj neusklađenosti i korišćenju netačne terminologije (invalidno dete) za označavanje dece sa invaliditetom.
Kada je izdržavanje uslov za sticanje prava na porodičnu penziju, smatra se da je umrli osiguranik, odnosno korisnik prava na penziju izdržavao člana porodice ako ukupni mesečni prihodi člana porodice ne prelaze iznos najniže penzije, u prethodnom kvartalu. U prihode se ne uzima: dodatak na decu, roditeljski dodatak, materijalno obezbeđenje porodice, porodična penzija ostvarena po drugom roditelju, novčana naknada po osnovu pomoći i nege, novčana naknada za telesno oštećenje, primanja po osnovu nagrada, otpremnina zbog odlaska u penziju, kao i primanja po osnovu učeničkog i studentskog standarda (čl.32. Zakona).
Roditelj (otac i majka, očuh i maćeha i usvojilac) koga je osiguranik odnosno korisnik prava, u skladu sa zakonom izdržavao do svoje smrti stiče pravo na porodičnu penziju ako je do smrti osiguranika odnosno korisnika prava: 1) navršio 65 (muškarac), odnosno 60 (žena) godina života; ili 2) postao potpuno nesposoban za rad (čl.33 Zakona).
Članovima uže porodice umrlog osiguranika, odnosno korisnika prava, u smislu ovog zakona, smatraju se supružnik, odnosno vanbračni partner i deca (rođena u braku ili van braka ili usvojena, pastorčad i unuci). Članovima šire porodice umrlog osiguranika, odnosno korisnika prava, u smislu ovog zakona, smatraju se roditelji (otac, majka, očuh, maćeha i usvojioci), braća, sestre i druga deca bez roditelja, odnosno deca koja imaju jednog ili oba roditelja koji su potpuno nesposobni za rad, a koju je osiguranik, odnosno korisnik prava izdržavao (čl.34. Zakona).
Članovima šire porodice pripada pravo na porodičnu penziju ako nema članova uže porodice, a ako ih ima – samo kada porodična penzija koja pripada članovima uže porodice ne dostigne pun iznos osnova od koga se određuje visina porodične penzije. Lice koje je prouzrokovalo smrt osiguranika, odnosno korisnika prava, namerno ili krajnjom nepažnjom, ne može po tom osnovu ostvariti pravo na porodičnu penziju (čl.35-36. Zakona).
Ovaj kratak normativni prikaz ima za cilj da potencijalnim korisnicima prava na porodičnu penziju približi uslove za njegovo korišćenje.
Izvor:
Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju (Službeni glasnik RS, br. 34/2003…86/2019).
Autor: Dr Filip Mirić
