Foto: Unsplash
Lica sa mentalnim smetnjama često su izložena različitim kršenjima svojih prava i osnovnih sloboda. Opšti pravni akt koji pruža pravnu zaštitu ovim licima u Republici Srbiji je Zakon o zaštiti lica sa mentalnim smetnjama („Sl. glasnik RS“, broj 45/2013, u daljem tekstu: Zakon). Za primenu ovog zakona važno je utvrditi ko se smatra licem sa mentalnim smetnjama. Prema slovu zakona, lice sa mentalnim smetnjama je nedovoljno mentalno razvijeno lice, lice sa poremećajima mentalnog zdravlja, odnosno lice obolelo od bolesti zavisnosti (čl.2. Zakona).
Suštinu svakog zakonskog teksta čine načela. Ona predstavljaju moralni aspekt pravniih normi jer pokazuju koje se društvene vrednosti njima štite. Zbog očuvanja autentičnosti, u daljem tekstu načela će biti prikazana citiranjem odgovarajućih odredbi Zakona:
Zaštita mentalnog zdravlja
Član 3.
Zaštita mentalnog zdravlja podrazumeva prevenciju nastanka mentalnih smetnji, unapređenje mentalnog zdravlja, analizu i dijagnozu mentalnog stanja lica, lečenje i rehabilitaciju zbog mentalnih smetnji, kao i sumnje na postojanje mentalnih smetnji.
Zabrana diskriminacije
Član 4
Zaštita lica sa mentalnim smetnjama vrši se bez diskriminacije po osnovu rase, pola, rođenja, jezika, državljanstva, nacionalne pripadnosti, veroispovesti, političkog ili drugog uverenja, obrazovanja, pravnog ili socijalnog statusa, imovnog stanja, uzrasta, invaliditeta ili bilo kojeg drugog ličnog svojstva.
Zabranjena je diskriminacija na osnovu mentalnih smetnji.
Zaštita dostojanstva
Član 5.
Svako lice sa mentalnim smetnjama ima pravo na humani tretman, uz puno poštovanje njegovog dostojanstva.
Zabrana zloupotrebe
Član 6.
Zabranjeno je svako zlostavljanje, zanemarivanje, eksploatacija, zloupotreba ili ponižavajuće postupanje prema licu sa mentalnim smetnjama.
U skladu sa iznetim načelima propisana su i određena prava lica sa mentalnim smetnjama. Ona se odnose na unapređenje mentalnog zdravlja, pravo na jednake uslove lečenja, pravo na privatnosti, poštovanje građanskih prava (čl.7-10. Zakona).
Rezultati istraživanja pokazuju da su lica sa mentalnim smetnjama i uopšte sa invaliditetom često žrtve različitih oblika nasilja naročito u rezidencijalnim ustanovama. Nalazi naučnih istraživanja pokazuju da su žene sa invaliditetom izloženije viktimizaciji nasiljem u odnosu na druge grupe žena (Beker, Milošević, 2017).
Da bi se položaj osoba sa mentalnim smetnjama poboljšao, neophodno je uticati na društvenu svest u pravcu poštovanja prava i stvaranja uslova za njihovu punu integraciju u društvo. Dokle god ove osobe budu izložene višestrukoj nesankcionisanoj diskriminaciji, u društvu ono neće stvoriti jednake šanse za sve svoje članove .
Izvori:
Beker, K., Milošević, T. (2017) Nasilje nad ženama sa invaliditetom u rezidencijalnim ustanivama:polazna studija, Beograd: Inicijativa za prava osoba sa mentalnim invaliditetom MDRI-S.
Zakon o zaštiti lica sa mentalnim smetnjama („Sl. glasnik RS“, broj 45/2013).
Autor: Dr Filip Mirić
