Foto: Pixabay.com
Izučavanje različitih formi nasilja zahteva multidisciplinarni pristup. Nasilje se uvek ispoljava u određenom društvenom kontekstu, koji ima i svoj antropološki istorijski, sociološki, kriminološki, krivičnopravni, viktimološki i kriminalnopolitički aspekt. Neka istraživanja u oblasti antropologije pokazala su da je u periodu koji je prethodio pojavi države, položaj osoba sa invaliditetom bio u direktnoj vezi sa tumačenjem invaliditeta kao posledice „obeležavanja od strane viših sila“. Kao takve, osobe sa invaliditetom su uživale određene prednosti vezane za magijske kultove. Mogućnost komunikacije sa „onostranim“ doprinela je da uživaju izvestan ugled u društvu bez obzira na nemogućnost privređivanja. U antičko doba došlo je do pogoršanja položaja osoba sa invaliditetom jer je invaliditet, prema tadašnjem shvatanju, nespojiv sa antičkim idealom lepote. Ni srednji vek nije doveo do poboljšanja položaja osoba sa invaliditetom jer „hrišćansko milosrđe“, suprotno istinskoj suštini hrišćanstva, zaobilazi osobe sa invaliditetom i invaliditet biva posmatran kao „božiji greh“ (Petrović, 2012: 866; Mirić, Nikolajević, 2021:117). Savremeno doba dovelo je do značajnih promena normativnog okvira za zaštitu osoba sa invaliditetom, budući da su u većini država u svetu na snazi antidiskriminacioni zakoni. Potonje implicira da sve kategorije stanovništva, bez obzira na svoje lične karakteristike zaslužuju jednak tretman pred organima javne vlasti, kako u javnom tako i privatnom životu. No, da li je to dovelo do suštinskog poboljšanja položaja osoba sa invaliditetom i doprinelo njihovoj zaštiti od nasilja? (Mirić, Nikolajević, 2021:117). Odgovor na ovo pitanje ne bi mogao biti pozitivan. Premda u Srbiji, prema našim saznanjima, nije sprovedeno nijedno opsežno istraživanje o fenomenološkim i etiološkim karakteristikama nasilja nad osobama sa invaliditetom, možemo pretpostaviti da je „tamna brojka“ velika i da je otkrivanje ovih slučajeva i procesuiranje nasilnika veliki izazov za sve društvene činioce (Mirić, Nikolajević, 2021:117). Smatramo da je najbolji metod za istraživanje nasilja nad osobama sa invaliditetom metod analize slučaja (case study), a izučavanje ovog kriminološkog fenomena u budućnosti važan zadatak za sve kriminologe i viktimologe u Srbiji. Primena metoda analize slučaja u Srbiji biće moguća kada se osobe sa invaliditetom, koje su doživele neki oblik nasilja, osnaže da potraže pomoć i zaštitu u odgovarajućim sudskim i vansudskim postupcima (Mirić, Nikolajević, 2021:118). Evidentiranje žrtava kriminaliteta je način da im se pravovremeno pomogne. Uvođenje obaveznih sudskih evidencija o svim žrtvama krivičnih dela, doprinelo bi poboljšanju položaja žrtava i smanjenju rizika sekundarne viktimizacije (Mirić, Nikolajević, 2021:117).
Šta učiniti da do nasilja nad osobama sa invaliditetom uopšte ne dođe? Kao mera primarne prevencije može se izdvojiti podizanje svesti celokupnog društva o realnim i pozitivnim kapacitetima ove kategorije ljudi da doprinose razvoju zajednice u kojoj žive. Ovo je permanentni zadatak čitavog društva, a ne uzgredna projektna aktivnosti udruženja osoba sa invaliditetom. Ukoliko se nasilje već ispoljilo, reakcija pravosudnog sistema prema nasilniku mora biti brza i pravovremena. Jedino će se na taj način obezbediti da princip pravne sigurnosti zaista bude okosnica primene pravnih normi, a ne samo puko zakonsko načelo (Mirić, Nikolajević, 2021:118). Nasilje nad osobama sa invaliditetom je tema koja treba biti uvek u fokusu pažnje naučne, stručne, ali i šire društvene javnosti. Multidisciplinarni pristup izučavanju nasilja nad osobama sa invaliditetom, iako relativno nov, predstavlja veliki izazov za naučnike i praktičare iz različitih nauka, naučnih oblasti i disciplina.
Izvori:
Mirić, F, Nikolajević, A. (2021) Violence against persons with disabilities: “dark number” crime, Facta Universitatis: Series Law and Politics, vol. 19, br. 2, 111-120.
Petrović, J. (2012) Pregled odnosa društva prema osobama sa invaliditetom kroz istoriju, Teme, vol. 36, br. 2, 865-886.
Autor: Dr Filip Mirić
