Autor: Dr Filip Mirić
Foto: Pixabay.com
Razvoj modela pristupa invalidnosti je posledica njihobog društvenog položaja. Najčešće pominjani su milosrdni, medicinski, socijalni i integrativni model pristupa invalidnosti.
Milosrdni model je nastao na uverenjima da je invaliditet stanje koje je prouzrokovano zaslugom, tj. grehovima predaka ili bližnjih, a koje je rezultat “božije kazne” ili “iskušenja” za delo počinjeno u prošlosti. Odnos društva prema osobama sa invaliditetom koji je karakterističan za ovaj model zasnovan je na sažaljenju, milosrđu i potrebama da se “iskupi za grehe” i “zasluži milost” kroz brigu o “ovakvim” osobama. Ovaj model se razvijao paralelno sa razvojem hrišćanstva.
Medicinski model predstavlja stav koji posmatra invaliditet kao medicinski problem koji treba da se reši, ili kao bolest koju treba „izlečiti“. Razvojem medicine, razvio se i stav da osobu i stanje u kome se nalazi („oštećene“, „bolesne“) treba „popraviti” i izlečiti korišćenjem medicinskih intervencija, terapija i rehabilitacija. U tom procesu ključnu (a ponekad i jedinu) ulogu imaju različiti profesionalci i stručne službe. Ovaj model definiše osobe sa invaliditetom prema njihovom stanju i oštećenju, fokusiran je na pojedinca i ne uzima u obzir fizičke i socijalne barijere i stavove koji doprinose odnosu zajednice prema osobama sa invaliditetom.
Socijalni model posmatra invaliditet kao posledicu uticaja fizičkih, komunikacionih i društvenih prepreka i stavova koji onemogućavaju učešće osoba sa invaliditetom u životu zajednice ravnopravno sa drugima. Unapređenje kvaliteta života u okviru ovog modela usmereno je na uklanjanje barijera koje stvara društvo ili koje postoje u okruženju i koje ograničavaju osobu u učešću u zajednici i ostvarivanju ljudskih prava. Socijalni model se zasniva na izjednačavanju mogućnosti, nediskriminaciji i uvažavanju različitosti. Aktivnosti koje se preduzimaju uključuju promene u zakonskim okvirima ka poštovanju ljudskih prava, uklanjanju komunikacijskih i fizičkih prepreka, samozastupanje i uključivanje samih odraslih i mladih ljudi sa invaliditetom, roditelja dece sa smetnjama u razvoju, organizacija civilnog društva koje se bave ljudskim pravima, itd. (karakteristike milosrdnog, medicinskog i socijalnog modela pristupa invalidnosti navedene prema (Aleksanrović, Jorgić i Mirić, 2016: 57-58).
Jasne procene i iskustva drugih zemalja ukazuju da integrativni pristup pitanju invalidnosti ima pozitivan efekat na ekonomski položaj osoba sa invaliditetom, na povećanje samopoštovanja i poboljšanje strukture i kvaliteta javne potrošnje, istovremeno doprinoseći održivosti intervencija u dugoročnom smislu (Strategija za poboljšanje osoba a invaliditetom u Republici Srbiji za period od 2007. do 2015. godine, 2007). Integrativni pristup podrazumeva da pitanja invalidnosti budu uključena u legislativnu proceduru. Ovo će garantovati mogućnost sprovođenja sistemskog pristupa rešavanju svakodnevnih problema sa kojima se suočavaju osobe sa invaliditetom.
Izvori:
Aleksanrović, M., Jorgić, B. i Mirić, F. (2016) Holistički pristup adaptivnom fizičkom vežbanju, Niš: Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja Univerziteta u Nišu – udžbenik za studente master akademskih studija.
Strategija za poboljšanje osoba a invaliditetom u Republici Srbiji za period od 2007. do 2015, http://www.pravno-informacioni-sistem.rs/SlGlasnikPortal/eli/rep/sgrs/vlada/strategija/2007/1/3/reg, pristup 7.12.2019.
