Autor: Dr Filip Mirić
Foto: Sang Hyun Cho, Pixabay.com
Kada se pomene pravna zaštita od diskriminacije, većina ljudi bez pravničkog obrazovanja, bi odmah pomislila na pokretanje parničnog postupka za naknadu štete. Međutim, to nije jedini način pravne zaštite od ove negativne društvene pojave. Povreda ravnopravnosti predstavlja i krivično delo u većini savremenih država u svetu.
Srpski zakonodavac je prepoznao i krivičnopravni značaj diskriminacije osoba sa invaliditetom, te je u okviru čl. 128. Krivičnog zakonika Republike Srbije (Službeni glasnik RS, 85/2005…35/2019, u daljem tekstu: KZ) u okviru krivičnog dela povreda ravnopravnosti, kao jedan od osnova povrede ravnopravnosti predvideo i invaliditet. Naime, ovo krivično delo vrši onaj ko zbog nacionalne ili etničke pripadnosti, rase ili veroispovesti ili zbog odsustva te pripadnosti ili zbog razlika u pogledu političkog ili drugog ubeđenja, pola, invaliditeta, seksualne orijentacije, rodnog identiteta, jezika, obrazovanja, društvenog položaja, socijalnog porekla, imovnog stanja ili nekog drugog ličnog svojstva, drugome uskrati ili ograniči prava čoveka i građanina utvrđena Ustavom, zakonima ili drugim propisima ili opštim aktima ili potvrđenim međunarodnim ugovorima ili mu na osnovu ove razlike daje povlastice ili pogodnosti, kazniće se zatvorom do tri godine. Ovo krivično delo ima i jedan kvalifikovan (teži) oblik za koji je predviđena i strožije kažnjavanje. Teži oblik ovog krivičnog dela postoji ukoliko je ono izvršeno od strane službenog lica u vršenju službe za koji je predviđena kazna zatvora od tri meseca do pet godina (čl.128. st.1. KZ). Ovakvo zakonsko rešenje je u skladu sa čl. 21. Ustava Republike Srbije (Službeni glasnik RS, 98/2006), koji kao jedan od osnova diskriminacije predviđa i invaliditet, čime je otklonjena višegodišnja kolizija pravnih normi u ovoj oblasti. Do ove promene u krivičnom zakonodavstvu je dovela kontinuirana zajednička aktivnost organizacija samih osoba sa invaliditetom, nosilaca političih funkcija i naučnih radnika. Na ovaj način je nevladini sektor pokazao svoj puni kapacitet koji se ostvario i u legislativnoj delatnosti, kao pomoć i korektiv rada našeg zakonodavca. To je, svakako, pravi način rada nevladinog sektora.
Ipak, osobe sa invaliditetom nisu u dovoljnoj meri upoznate sa mogućnostima krivičnopravne zaštite od diskriminacije. Naime, prema rezultatima empirijskog istraživanja sprovedenog 2018 godine, čak 70,59 ispitanika nema dovoljno informacija o krivičnopravnoj zaštiti od diskriminacije. Osim toga, veliki procenat nedovoljno informisanih ispitanika na ovu temu nameće potrebu kreiranja aktivnih politika podizanja svesti ove kategorije ljudi o mehanizmima pravne zaštite osoba sa invaliditetom od diskriminacije. Ovi nalazi pokazuju da je neophodno osmišljavanje dodatnih mera i akcija, kako bi se osobe sa invaliditetom u budućnosti dodatno informisali o mogućnostima krivičnopravne zaštite od diskriminacije (Mirić, 2019: 1106). Efikasnije korišćenje krivičnopravne zaštite od diskriminacije će doprineti njenom suzbijanju i stvaranju pravednijeg i bezbednijeg društva.
Izvori:
- Krivični zakonik Republike Srbije (Službeni glasnik RS, 85/2005…35/2019).
- Mirić, F. (2019) Awareness of persons with disabilities of criminal justice protection against discrimination in the former SFRY countries, Teme, University of Niš, vol. 43, No. 4, 1095-1108.
- Ustav Republike Srbije (Službeni glasnik RS, 98/2006).
