Foto: ae.polj.uns.ac.rs
Polne slobode uživaju posebnu zaštitu u krivičnom zakonodavstvu. Bilo kakva pretnja ili prinuda usmerena protiv ovih sloboda predstavlja protivpravni akt. Kada je reč o krivičnopravnoj zaštiti osoba sa invaliditetom od seksualnog nasilja, naročito je važna inkriminacija koja nosi naziv „obljuba nad nemoćnim licem” iz člana 179. Krivičnog zakonika Republike Srbije, („Službeni glasnik Republike Srbije”, 85/2005, 88/2005, 107/2005, 72/2009, 111/2009, 121/2012, 104/2013, 108/2014, 94/2016 i 35/2019). Žrtva ovog krivičnog dela obljubu ne prihvata svojom voljom; ona ili nije svesna polnog akta ili se nalazi u takvom stanju da nije u mogućnosti da pruži aktivan otpor licu koje vrši delo (Lazarević, 2006: 514). Naime, ovo krivično delo vrši onaj ko nad drugim izvrši obljubu ili sa njom izjednačen čin iskoristivši duševno oboljenje, zaostali duševni razvoj, drugu duševnu poremećenost, nemoć ili kakvo drugo stanje tog lica usled kojeg ono nije sposobno za otpor, kazniće se zatvorom od pet do dvanaest godina. Radnja izvršenja je vršenje obljube ili sa njom izjednačenog čina nad nemoćnim licem (Jovašević, 2006: 398). Prvi kvalifikovani oblik postoji ako je, usled izvršenja ovog krivičnog dela, nastupila teška telesna povreda nemoćnog lica ili ako je delo izvršeno od strane više lica ili na naročito svirep ili naročito ponižavajući način ili je učinjeno prema maloletniku ili je delo imalo za posledicu trudnoću, učinilac će se kazniti zatvorom od pet do petnaest godina. Drugi i najteži oblik ovog krivičnog dela postoji ako je nastupila smrt lica prema kojem je delo izvršeno ili ako je delo učinjeno prema detetu, učinilac će se kazniti zatvorom najmanje deset godina ili doživotnim zatvorom (član 179. KZ). Treba istaći da je za najteži oblik ovog krivičnog dela alternativno zaprećena i najteža krivična sankcija u krivičnopravnom sistemu Republike Srbije – kazna doživotnog zatvora.
Prilikom dokazivanja izvršenja ovog krivičnog dela, dolazi do problema prilikom definisanja pojma „nemoćno lice”. Odredba člana 112. KZ koja nosi naziv „Značenje izraza u ovom zakoniku” ne sadrži definiciju ovog pojma, pa se njegovo definisanje prepušta krivičnopravnoj teoriji i sudskoj praksi. Definisanje pojma „nemoćno lice”, predstavlja izazov za srpsku krivičnopravnu teoriju i praksu (Mirić, 2023: 50). Prema stavu prihvaćenom u pravnoj teoriji, nijedno lice se apriori ne može smatrati nemoćnim. Nesposobnost da se shvati značaj seksualnog čina i upravlja svojim postupcima i nemogućnost da se pruži otpor, može biti psihička i fizička, čije postojanje se utvrđuje u svakom konkretnom slučaju. Psihička nemogućnost za pružanje otpora postoji usled postojanja duševnog oboljenja, zaostalog duševnog razvoja, drugi ili duševne poremećenosti. Samo postojanje ovih okolnosti same po sebi ne znače da je reč o nemoćnom licu, već se procenjuje njihov uticaj na mogućnost davanja otpora u svakom konkretnom slučaju (Stojanović, 2024: 619), dok fizička nesposobnost može biti uzrokovana starošću, različitim bolestima itd (Stojanović, 2024: 620). I fizička nesposobnost se utvrđuje u svakom konkretnom slučaju.
Suzbijanje seksualnog nasilja uopšte, pa i nasilja nad osobama sa invaliditetom, podrazumeva sadejstvo preventivnih i represivnih mehanizama. Proučavanje fenomenoloških i etioloških karakteristika ovog nasilja može doprineti njegovom potpunijem razumevanju i suzbijanju.
Izvori:
Jovašević, D. (2006) Leksikon krivičnog prava, Beograd: Službeni glasnik.
Krivični zakonik Republike Srbije, („Službeni glasnik Republike Srbije”, 85/2005, 88/2005, 107/2005, 72/2009, 111/2009, 121/2012, 104/2013, 108/2014, 94/2016 i 35/2019)
Lazarević, L. (2006) Komentar Krivičnog zakonika Republike Srbije, Beograd: Savremena administracija.
Mirić, F. (2023) Krivičnopravna zaštita osoba sa invaliditetom u Republici Srbiji, Beograd: Institut za kriminološka i sociološka istraživanja.
Stojanović, Z. (2024) Komentar Krivičnog zakonika – prema stanju Krivičnog zakonika od 1. decembra 2019. godine i prema stanju zakonodavstva od 27. oktobra 2023. godine, Beograd: Službeni glasnik.
Autor: Dr Filip Mirić
