Autor: Dr Filip Mirić
Foto: Gregory Roose, Pixabay.com
U suštini čovekove ličnosti, nezavisno od vremenske epohe, statusa, obrazovanja, vere ili rase, leži jedinstvena želja da život proživi u zadovoljstvu. Pojam kvaliteta života je kompleksan i zavisi od brojnih uslova, tako da se njime bave različite naučne discipline, od medicine, sociologije, teologije do ekonomije. Termin „kvalitet života“ prvi put pominje Pigou 1920. godine, u knjizi o ekonomiji i dobrobiti, dok dokumentovano korišćenje ovog termina u medicinskoj literaturi srećemo prvi put pre 40 godina, i to u oblasti transplantacione medicine. Kako većina ljudi kao vrhunski kvalitet izdvaja zdravlje, javila se potreba za definisanjem kvaliteta života povezanim sa zdravljem (HRQoL – health related quality of life). Tokom narednih dekada, broj istraživanja o kvalitetu života se povećava, a Svetska zdravstvena organizacija (WHO) daje definicije kvaliteta života. Prema WHO, kvalitet života se definiše kao stanje kompletnog fizičkog, mentalnog i socijalnog blagostanja i predstavlja multidimenzionalni koncept koji obuhvata fizičke i psihosocijalne aspekte. (Trgovčević, Kljaić, Nedović,2011:494; Mirić, 2014:47-48).
Sasvim je jasno da je kvalitet života veoma složen pojam i da na njega utiču brojni faktori. Ti činioci se odnose, pre svega, na fizičko i socijalno oktuženje, u kome žive osobe sa invaliditetom, ali i na karakteristike ličnosti svake od njih ponaosob. Zbog toga je kvalitet života osoba sa invaliditetom, kao i kvalitet života ljudi uopšte, multifaktorski uslovljen.
Svetska zdravstvena organizacija je, uz definiciju kvaliteta života, koja ističe važnost subjektivne evaluacije proizašle iz kulturnog, socijalnog i sredinskog okruženja, izdvojila šest širokih područja ili domena kvaliteta života. Glavna područja, zajedno sa serijom od 24 pripadajuća subdomena su: fizičko zdravlje (energija i umor, bol i nelagodnost, spavanje i odmor); psihičko zdravlje (telesna shema i izgled, negativna osećanja, samovrednovanje, mišljenje, pamćenje i koncentracija); nivo nezavisnosti (pokretljivost, svakodnevne aktivnosti, zavisnost od lekova i medicinske pomoći, radni kapacitet); socijalne relacije (personalne relacije, socijalna podrška, seksualna aktivnost), okruženje (finansijski izvori, sloboda, fizička sigurnost i bezbednost, zdravlje i društvena briga, kućno okruženje, mogućnosti za sticanje novih znanja i veština, učešće i mogućnosti za rekreaciju/slobodno vreme, fizičko okruženje, zagađenost, buka, saobraćaj, klima, transport) i duhovnost/religioznost/personalna verovanja (Jovanović,2011:155).
Svi i ovi indikatori nepsoredno utiču na kvalitet života uopšte, a posebno na kvalitet života osoba sa invaliditetom. Dakle, nije reč o nekim posebnim činiocima koji bi predstavljali određeni specifikum osoba sa invaliditetom. Razlika je samo u tome što se dejstvo i značaj ovih indikatora razlikuje u odnosu na opštu populaciju, što je uslovljeno karakteristikama različitih medicinskih stanja koja mogu dovesti do pojave invalidnosti. Pošto je kvalitet života, odnosno zadovoljstva njime, izrazito subjektivno obeležje, do podataka relevantnih za ovu pojavu, se najlakše može doći popunjavanjem standardizovanih anketa, odnosno upitnika (Mirić, 2014:49).
U Srbiji nedostaju istraživanja o kvalitetu života osoba sa invaliditetom. Rezultati istraživanja sprovedenog 2010. godine na teritoriji Republike Srbije, u kome je učestvovalo 390 osoba sa invaliditetom i 105 osoba bez invaliditeta (koji su činili kontrolnu grupu), pokazalo je da su osobe sa invaliditetom mnogo manje zadovoljne kvalitetom svog života, nego osobe bez invaliditeta, uzimajući u obzir parametre biološkog, psihološkog i socijalnog funkcionisanja.
Grupu ispitanika sa invaliditetom činile su osobe sa cerebralnom paralizom (po starijoj klasifikaciji bolesti i medicinskih stanja reč je o dečijoj cerebralnoj oduzetosti-DCO, prim. aut.), mišićnom distrofijom, multiplom sklerozom ili traumatskom paraplegijom. Uzorak nije obuhvatao osobe sa intelektualnim ili senzornim invaliditetom, pa bi bilo korisno nekim narednim istraživanjima obuhvatiti i ove osobe, i tako steći potpuniju sliku o kvalitetu života osoba sa invaliditetom u Srbiji. Rezultati ovog istraživanja su pokazali da postoje značajne razlike u kvalitetu života osoba sa invaliditetom, u zavisnosti od vrste i težine bolesti odnosno medicinskog stanja. Istraživanje je sprovedeno primenom standardizovanog upitnika Svetske zdravstvene organizacije o kvalitetu života (WHOQOL-BREF). Specifično u odnosu na pojedine grupe, primećene su neke od odlika kvaliteta života. Prvo, osobe sa multiplom sklerozom i osobe sa mišićnom distrofijom ocenjuju svoje psihološko funkcionisanje, odnosno nivo pozitivnih i negativnih osećanja, razmišljanje, samopouzdanje, telesnu shemu i spiritualnost, značajno niže od osoba bez invaliditeta, dok osobe sa paraplegijom i cerebralnom paralizom (DCO) funkcionišu slično kao i osobe bez invaliditeta. Drugo, osobe sa multiplom sklerozom i osobe sa mišićnom distrofijom ocenjuju vrlo nisko svoje sposobnosti u fizičkom funkcionisanju, a osobe sa paraplegijom i DCO funkcionišu slično osobama bez invaliditeta. Treće, osobe sa DCO ocenjuju odnose sa drugima i podršku značajno niže od osoba bez invaliditeta, dok i u ovom domenu osobe sa paraplegijom, multiplom sklerozom i mišićnom distrofijom funkcionišu slično osobama bez invaliditeta. Četvrto, osobe sa DCO i multiplom sklerozom imaju značajno sniženo zadovoljstvo svojim životom u odnosu na ispitanike bez invaliditeta, dok osobe sa paraplegijom i mišićnom distrofijom slično ocenjuju zadovoljstvo životom kao i osobe bez invaliditeta.
Materijalno stanje, prilagođenost stambenog prostora potrebama, socijalno osiguranje i zaštita, vera u sebe, lične sigurnosti, godine starosti, pravo na povlastice u saobraćaju, pristupačnost javnim službama i jednokratna novčana pomoć su značajni faktori koji zajedno doprinose varijacijama u skoru upitnika WHOQOL-BREF domen Okruženje. Udruženost ovih faktora u visokom procentu je važna za socijalno blagostanje i materijalno okruženje osoba sa invaliditetom (bezbednost, kuća, novac, usluge, informacije, slobodne aktivnosti, transport) (Jovanović, 2011:156-158; Mirić, 2014:49-50).
Kvalitet života osoba sa invaliditetom je pouzdan pokazatelj razvoja jednog društva. Iako bi u budućnosti trebalo sprovoditi više empirijskih istraživanja u ovoj oblasti, i postojeće rezultate treba shvatiti kao društveni alarm koji poziva nakreiranje efikasnih društvenih mera za poboljšnje usloa života i rada osoba sa invaliditetom u Srbiji.
Izvori:
- Jovanović, M., (2011), Invalidnost i kvalitet života, Socijalna misao, vol.18, br. 2 str. 151-160.
- Mirić, F., (2014), Kvalitet života osoba sa invaliditetom u Srbiji, Socijalna misao, Socijalna misao.- Beograd: Socijalna misao, god. 21, br. 2. (2014), str. 47-57.
- Trgovčević, S., Kljaić, D., Nedović, G., (2011), Socijalna integracija kao determinanta kvaliteta života sa traumatskom paraplegijom, Godišnjak Fakulteta političkih nauka u Beogradu, br. 6, str. 493-505.
